سرمه دوزی :
دوخت انواع ملیله فلزی سرمه (ملیله فلزی) از الیاف طلا و نقره که تابیده و فنری شده بر روی پارچه ی ترمه را گویند .
لوازم مورد نیاز سرمه دوزی :
- قیچی خیاطی- سوزن ته گرد - پولیش پرز کوتاه سفید ( یک هشتم متر ) - پولیش پرز کوتاه طلایی ( یک هشتم متر ) - سوزن خیاطی - قرقره - یک جفت چشم
سرمه :
مفتولی است که برای دوخت آن باید سوزن و نخ را از بین آن عبور داد .
1- سرمه تراش یا برقی
2- سرمه اصل که جنس آن نقره است و روکش آب طلا داده می شود .
3- بلر سانت نرم که عوام به آن زیر خاکی هم می گویند .
4- بلر سانت خشک که معمولاً در دوخت سنتی از آن استفاده می شود .
5- منجوق ترمه که به آن مروارید ترمه هم گفته می شود و اندازه آن به بزرگی همان منجوق است .
رنگ این منجوق از انواع رنگ کرم است .
[caption id="attachment_28802" align="aligncenter" width="450"]
سرمه دوزی[/caption]
انواع ترمه :
1- ترمه ماشین بافت که معمولاً کارخانه های شهر یزد بهترین نوع ترمه را تولید می کنند .
2- ترمه دست بافت که به ندرت امروزه این ترمه یافت می شود و از گره ها ، همچنین گذر پودهای افقی و عمودی و اریب در پشت ترمه می توان تشخیص داد .
3- باسمه یا مهر مخصوص چاپ روی ترمه که از طرح مورد نظر باسمه های مختلف که چوبی است تهیه می شود .
سپس از موادی که شامل خاکه قند و گچ بوده برای باسمه استفاده می شده اما امروزه از نسبت های گچ ، چسب چوب و مقدار کمی رنگ سفید اکریلیک استفاده می شود .
باسمه را داخل این ماده زده و قبلاً به وسیله برس روی نمک مالیده می شود و سپس روی ترمه مهر زده می شود .
4- برای آماده کردن ترمه آستری نخی انتخاب کرده مقداری سریش را با نسبتی از آب مخلوط کنید و به این پارچه نخی بزنید سپس به ترمه بچسبانید .
امروزه به جای کار آستر سیریش از لایه چسب استفاده می شود ، اما استفاده از سیریش مزیت دارد.
زیرا بوی سریش باعث می شود ترمه در دراز مدت بید و موریانه به پارچه آسیب نمی رسانند .
فنر سرمه تراش :
فلزی است که به صورت چهار گوش یا مستطیلی به وسیله دستگاه تابیده می شود .
به هر کدام از این چهار گوش یا مستطیل ها اصطلاحاً یک فنر می گویند .
برای دوخت از نخ پنبه ای بسیار محکمی که اصطلاحاً به آن نخ میله ای می گویند استفاده کنید.
نکته : نخ دوخت را باید همیشه به موم آغشته کنید این کار باعث خواهد شد که عوامل زیر رعایت شود :
1- در طولانی مدت نخ ها پوسیده نشده و دوخت از هم شکافته نشود .
2- بید و سایر حشرات موذی به علت وجود موم به کار آسیب نخواهند زد .
انواع دوخت سرمه دوزی :
- اریب دوزی - دوخت چشم خروسی - تگرگی دوزی - گرده ماهی دوزی - برگ دوزی - زرک دوزی - گرد دوزی - قلب دوزی - برجسته دوزی - یک لا دوزی
سرمه دوزی به روش اریب دوزی :
اگر طول سرمه را به سه قسمت تقسیم کنید و به اندازه 2 قسمت از زیر کار پیشرفته و بعد از یک سوم طول سرمه دوخته شده سوزن را بیرون بیاورید تکه سرمهای به
نخ کشیده و در مسیر سرمه دوخته شده قبلی که دو سوم مانده بود که بهاندازه یک سوم طول سرمه پیش بروید و سوزن را در پارچه فرو برید .
اگر ایندوخت را به همین روش ادامه دهیم خط مستقیم یا با انحنا می توانیم دوخت بزنیم که همان اریب دوزی است .
بیشترین دوختی که شما در یک اثر می بینیداریب دوزی است چرا که کلیه خطوط اصلی ساقه ها حاشیه ها و حتی قسمت هایی کهباید پر شود یا توخالی کار شود
ابتدا اریب دوزی شود .
نکته : برای این که دوخت برجسته نشان داده شود و سرمه حالت پهن و صاف نداشته باشددست باید وقتی سرمه ای روی کار قرار گرفت سوزن را کمی به طرف داخل
عقب نشینی دهید اگر بخواهید دقیقاً به اندازه طول سرمه سوزن را فرو آورید کاردر پایان جلوه زیبایی ندارد .
سرمه دوزی به روش دوخت چشم خروسی :
تکه سرمه تراش به طول نیم سانتی متر از سوزنی که قبلاً از پارچه عبور دادهشده رد کنید.
حال سوزن را دوباره به محلی که سوزن را در شروع کار بیرون کشیده بودید فرو برده دایره ای بوجود می آید که یک طرف آن به پارچه وصل نیست پس باید با انگشت شست دایره را روی کار خوابانده از زیر کار سوزن را از کنار سرمه درآورید .
بست ظریفی روی سرمه زده و سوزن را به زیر کار هدایت کنید .
سوزن را دوباره از وسط دایره به وجود آمده که یک طرف آن به پارچه وصل نیست سپس باید با انگشت شست دایره را روی کار خوابانده از زیر کار سوزن را از کنار سرمه درآورید.
بست ظریفی روی سرمه زده و سوزن را به زیر کار هدایت کنید سوزن را دوباره از وسط دایره به وجود آمده بیرون آورید.
یک عدد منجوق ترمه به سوزن کشیده و دوباره سوزن را از وسط دایره به زیر کار هدایت کنید .
نکته : به دلیل کوچک بودن سوراخ منجوق ترمه سوزن و نخی که برای دوخت سرمه استفاده می کنید برای دوخت منجوق ترمه کاربرد ندارد .
سپس باید بعد از به وجود آمدن دایره ها با نخ خیاطی که قبل آن را به موم آغشته کرده اید و سوزن منجوق، منجوق های درون چشم خروسی ها را دوخت کنید .
سرمه دوزی به روش تگرگی دوزی :
معمولاً در فضای زیادی که بخواهید از دوخت زیاد استفاده کنید از این دوخت استفاده می شود .
به این صورت که سرمه تراش را به اندازه 3 یا 4 فنر برش داده سطح داخل کار را به صورت کاشی با فاصله بدوزید .
هر بار یک تکه از سرمه را به نخ کشیده و با انگشت شست روی کار بگذارید و بعد از این که سرمه روی کار قرار گرفت سوزن را از انتهای سرمه به زیر کار هدایت کنید .
[caption id="attachment_28802" align="aligncenter" width="405"]
سرمه دوزی[/caption]
سرمه دوزی به روش گرده ماهی دوزی :
اگر نخواهید برگهای کوچک را توپر کرده یا اریب دوزی کنید از روش گرده ماهی استفاده کنید.
به این صورت که سرمه تراش را به اندازه تقریباً نیم سانتی متر درصد سانت برش داده سپس سوزن را از نوک برگ درآورده یک تکه سرمه به آن بکشید.
به صورت صاف و عمود به طرف پایین برگ بدوزید سوزن را از قسمت رأس سرمه تقریباً همان دو سوم طول سرمه بیرون آورده تکه سرمه بعدی را به آن بکشید.
محل فرو آوردن باید زیر سرمه رأس برگ باشد و باز همین عمل را در مورد سرمه بعدی انجام دهید .
معمولاً این نوع برگ ، بعد از دانه رأس برگ 3 یا 4 تکه سرمه در هر طرف دوخت می شود .
سپس باید توجه داشته باشید که این دوخت فقط برای برگ های حداکثر یک و نیم سانتی متر استفاده می شود .
نکته : در این دوخت هم اگر بعد از کشیدن سرمه به نخ و قرار دادن آن روی کار سوزنرا کمی به طرف داخل کار فرو برده طوری که سرمه کمتر جمع شود دوخت زیباتر جلوه کند.
توجه داشته باشید که قانون جمع دوزی فقط در مورد
سرمه صدق می کند.
در مورد بلر سانت نرم یا همان زیرخاکی قابل اجرا نیست .
اگر بخواهیم برگهای کوچک برجسته تر باشد ، از سرمه تراش استفاده می کنیم.
سرمه دوزی برای برگ دوزی :
سرمه صاف را به اندازه 3 الی 4 میلی متر برش دهید .
اگر شکل برگ را تصور کنید ، تکه سرمه ای را در رأس به صورت عمودی بدوزید .
سپس با استفاده از قانون یک سوم دوخت ( اریب دوزی ) تکه سرمه بعدی را از کنار سرمه اولی ادامه دهید.
بهتر است هنگام فرود سوزن کمی سوزن را متمایل به داخل برگ و در قسمت زیر سرمه ای که رأس برگ را دوخته بودیم به این شکل بدوزیم .
سپس سوزن را از یک سوم بالای سرمه بیرون کشیده و تکه
سرمه ای به آن بکشید و به اندازه یک سوم پایین تر از سرمه بغلی بیرون بکشید .
این دوخت را آن قدر تکرار کنید تا به پایان یک سمت برگ برسید .
دوخت را کور کرده و سوزن را به زیر کار برده از قسمت رأس برگ اولین سرمه رأس بیرون کشیده و به همان ترتیب که یک طرف برگ را دوخته بودید ، طرف دیگر را هم
بدوزید .
نکته : در این دوخت هم از قانون جمع دوزی استفاده کنید .
پس از انجام برگ دوزی اریب دوزی برگ را انجام داده و داخل برگ را تگرگ دوزی یا برجسته دوزی و یا دوخت جودانه انجام دهید .
سرمه دوزی به روش قلب دوزی :
دوخت قلب بیشتر برای دوخت گل های پنج پر به کار می آید روش دوخت به این صورت است.
در گودترین قسمت بالای قلب یک تکه سرمه به صورت عمود دوخته می شود .
سپس تکه سرمه بعدی در قسمت راست سرمه قبلی دوخت کنید باید توجه داشته باشید چون می خواهید دوخت به طرف بالا برود .
پس باید اگر طول سرمه دوخت شده را به 3 قسمت کنید باید سوزن را از پایان یک سوم سرمه بیرون بیاورید .
اگر قلب بزرگ است باید همین دوخت را به اندازه یک سوم طول اولین سرمه دوخته شده بالا رفته و به صورت عمود پایین قلب به نسبت پهنا و بزرگی قلب 2 یا 3 یا 4 تکه
سرمه یک اندازه و کنار هم دوخت کنید .
در این قسمت دوخت ، سوزن را به طرف پایین ببرید سپس تکه ای سرمه را بریده و در حالی که سوزن را از کنار سرمه دوخته شده بیرون آورده اید.
( باید توجه داشته باشید که باز هم اگر طول سرمه نعلی را به 3 قسمت تقسیم کنید چون بخواهید به طرف پایین بروید پس از قسمت بالای سرمه دوخت شده بعد از یک سوم طول سرمه ، سوزن را بیرون بکشید )
هنگام فرود به همان اندازه که از بالای سرمه جا گذاشته بودید پایین بیایید .
نکته : هنگام فرود سوزن بهتر است کمی متمایل به داخل بدوزید .
سپس همین دوخت را دوباره تکرار کنید تا به انتهای پایین یک سمت قلب برسد و همین روش دوخت را در مورد نیمه دیگر قلب انجام دهید .
قانون جمع دوزی را در مورد دوخت قلب رعایت کنید .
[caption id="attachment_28802" align="aligncenter" width="468"]
سرمه دوزی[/caption]
سرمه دوزی به روش زرک دوزی :
بعد از دوخت برگ می توانید دور آن را با زرک تزیین کنید تا تفاوت دید بین برگ ها به وجود آید .
بهتر است که بعضی از برگ ها توپر ، فقط اریب دوزی و بعضی دیگر با زرک همراه باشد .
نحوه دوخت بسیار ساده است به این ترتیب که سرمه تراش را به اندازه 3 میلی متر با 4 فنر برش دهید .
سپس برگی که کار دوخت آن پایان گرفته سوزن را از نوک قسمت بیرون آن درآورده.
تکه سرمه ای به آن کشیده و به اندازه طول سرمه آن را روی کار خوابانده .
سوزن را به داخل ترمه فرو ببرید .
بعد در قسمت سمت راست یا چپ برگ به اندازه دلخواه فاصله گذاشته .
از کنار سرمه سوزن را بیرون بکشید .
تکه سرمه دیگری را به نخ کشیده و با زاویه تقریباًّ 40 درجه دوخت کنید .
نکته : فاصله زرک ها از هم ، بیشتر به بزرگی برگ بستگی دارد ولی معمولاً فاصله نیم سانتی متر مطلوب است .
شما می توانید از این دوخت برای تزیین ساقه ها هم استفاده کنید . گ
رد دوزی : برای اریب دوزی دور دایره ها که ممکن است وسط گل باشد انجام می دهیم.
به این ترتیب که سرمه صاف را به همان اندازه 3 یا 4 میلی متر برش دهید .
حال اگر یک دایره را تصور کنید .
سوزن را از کنار قسمت داخل دایره بیرون کشیده سوزن روی کار تکه ای سرمه و سوزن کشیده و با استفاده از قانون جمع دوزی سوزن را در قسمت خط بیرون دایره فرو برید .
هر بار این دوخت را تکرار کنید تا کار دوخت دور دایره به پایان برسد ، داخل دایره را می توانید دوخت های مختلفی از جمله برجسته دوزی ، تگرگ دوزی یا زیر رفت کار کنید
نکته: - برای این دوخت معمولاً از سرمه صاف استفاده می شود .
سایر مطالب آموزش سرمه دوزی :
علاقه مندان به هنر سرمه دوزی می توانند دی وی دی آموزش سرمه دوزی و روبان دوزی را از لینک زیر تهیه کنند .
[caption id="attachment_28793" align="aligncenter" width="300"]
آی هدیه-سرمه[/caption]
طرح مورد نظر را روی پارچه ( ترمه یا مخمل یا هر پارچه دیگری که دوست دارید) طراحی کنید . می توانید از طرح های پیچ ، دایره ، نیم دایره ، جقه و گل نیز استفاده کنید .
مقدار سرمه ای که نیاز دارید را بچینید
سرمه را در قسمت هایی از طرح که پیچ می خورند و به اصطلاح هلال میشوند به صورتی که در تصویر زیر مشاهده می کنید به پارچه می دوزیم. بهتر است از نخ همرنگ سرمه استفاده کنید
دوخت سرمه را محکم می کنیم تا سرمه به شکل منحنی دربیاید
در محلی که ساقه دوم را رسم کرده ایم باید سرمه دوم را بدوزیم
ملیله ی دوم را مطابق با ساقه ی قبل به پارچه میدوزیم
برای تزیین می توانید از دوخت شکوفه یا منجق و ملیله استفاده کنید
[caption id="attachment_28793" align="aligncenter" width="300"]
ابزار و مواد لازم برای 
سپس سوزن نخ شده را از درون سرمه عبور داده و از روی خطوط کو ک شده عبور می‌دهند تا تمامی خطوط بدین صورت با سرمه پوشیده شود.
سطح گلبرگها را با قرار دادن پنبه یا هر حجم دهنده دیگری برجسته کرده، با سرمه می پوشانند.
و تا انتهای کار به همین صورت عمل میشود.
این دوخت در اکثر موارد با دوخت‌های دیگر همراه میباشد.
دوخت‌هایی از قبیل: پیله دوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی، شرفه دوزی، شمسه دوزی، ده یک دوزی، صدف دوزی، سنگ دوزی، مرصع دوزی، منجوق دوزی، پولک دوزی، زغره دوزی، مروارید دوزی و غیره.
از انواع دوخت‌هایی که بیشتر در این دوخت به کار می‌رود
می توان به دوخت: زنجیره‌ای، برگ دوزی، جناغی، دور دوزی، مار پیچ الوان روی زنجیره، دوخت ساتن، دوخت مورب، ساقه دوزی، بست دوزی، دندان موشی و زیگزاگ‌های مختلف را نام برد.
[caption id="attachment_28802" align="aligncenter" width="418"]
باید توجه داشته باشیم محیط بیرون گلبرگ ها نسبت به محیط داخلی که به مرکز گل نزدیکتر است پهن تر بوده و در هنگام دوخت سرمه ها در سمت مرکز گل کاملا کنار هم دوخته میشوند اما سمت دیگر آن ها که به سمت بیرون است با کمی فاصله از هم دوخت می شود تا شکل زیبایی به دست آید باید دقت کرد که در حین این کار پنبه های زیر کار شده مشخص نشوند .
هنگام دوخت سرمه نیز باید توجه کرد که دست ها عرق نکنند و مرتب عرق دستها شسته یا با دستمال خشک شود. چرا که سرمه ها در اثر رطوبت دست تغییر رنگ داده و سیاه می شود. همچنین در نگهداری تابلوی سرمه بید کوشید تا به روش صحیح قاب شده و در اتاقی که نصب میشود رطوبت نباشد چرا که سرمه ها سیاه و زشت شده و جلوه ی خود را از دست می دهند.
در دوخت بخش های میانی از منجوق هم میتوان استفاده کرد بدین صورت که به جای سرمه منجوق ها را به همان اندازه ی طول گلبرگ میزان نموده و به سطح گل می دوزیم .
پنبه را به اندازه ای که برگ خیلی هم برجسته نشود در داخل برگ گذاشته و کوک می زنیم . دقت کنید که پنبه دوزی به صورت محکم و سفت انجام شود و کوک نداشته باشد که هنگام 
