اصول کلی منبت کاری:

منبت کاری چیست؟

منبت کاری ایجاد نقش های برجسته و یا عمیق روی چوب می باشد.

در منبت کاری کنده کاری و خالی کردن زمینه باید در جهت رگه ها (راه چوب) باشد تا برداشتن زمینه توسط چاقو یا مغار (قلم) راحت تر صورت گیرد.

آموزش منبت کاری

ابتدا طرح مورد نظر توسط کاربن روی چوب آورده می شود، سپس برش اولیه با تقه زدن بر روی خطوط طرح توسط چاقوی منبت انجام می شود.

بعد از اینکه تمام طرح برش خورد شروع به خالی کردن زمینه به عمق 1 الی 3 میلیمتر می کنیم.

هرچه فاصله عمقی زمینه با طرح بیشتر باشد طرح مورد نظر برجسته تر و زیباتر خواهد بود.

وقتی که طرح و زمینه کاملاً از هم جدا شد با چاقو یا قلم های ریزتری فرم دهی طرحها انجام می گیرد

و پس از یک دوره سنباده کشی با قلمهای کاملاً ظریف نقوش روی طرحها تکمیل می شود.

نکات منبت کاری

نکته قابل توجه در طول کار منبت تیز بودن ابزار برش می باشد.

هر چند وقت یکبار تیغه را با سنگ نفت تیز می کنند تا برشهای نرمی روی کار داشته باشد.

در صورت کنده شدن بخشی از طرح و معیوب شدن کار، می توان قطعه جدا شده از طرح را با چسب چوب در جای خود چسباند و روی کار را سنباده کشید

(اگر بخش معیوب کار بصورت خاکه درآمده و یا قطعه جدا شده را نداشته باشیم می توانیم به اندازه تکه جداشده، از همان چوب بریده و روی طرح بچسبانیم).

دوباره کل کار را سنباده نرم می کشیم.

برای تثبیت طرح و جلا و زیبایی کار از روغن زیتون و یا روغن گردو استفاده می کنند (روغن گردو چوب را تیره و به رنگ مشکی درمی آورد).

ابزار منبت کاری:

چاقو، مغار یا قلم منبت کاری با تیغه های مختلف از نظر اندازه و فرم ابزارهای اصلی منبت کاری و حکاکی روی چوب از زمان گذشته

تا به حال تغییر چندانی نداشته و ابزاری چون مغارهای تخت و مورب، نیم باز (خمیده، تخت، کج)، گیلویی و شِفره، چاقو با تیغه های مختلف

از نظر اندازه، اره، چوب تراش و ابزارهای نرم و هموار کننده مانند سوهان و رنده می باشد.

چاقوها همه کاره ترین ابزارهای منبت هستند و در همه قسمتهای کنده کاری به جز گودبرداریهای عمیق به کار می روند.

ویژگیهای یک چوب مناسب برای منبت کاری
– رنگ مناسب و زیبا
– در عین نرم بودن بافت محکمی داشته باشد.
– تا حد امکان گره کمتری داشته باشد
– مقاوم در برابر سایش و کنده کاری

عمده ترین ماده اصلی در منبت کاری، چوب و چوب گردو مناسبت ترین چوب برای منبت کاری است.

از خواص چوب گردو می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– دارای تنوع رنگ است.
– مقاوم است (خوش مغار می باشد).
– دارای بافت ریز و محکمی است.
– دارای الیاف منظم و نامنظم ونقوش زیباست.
– خاصیت هم کشیدگی متوسطی دارد.
– از خانواده پهن برگان می باشد.
– به خوبی رنگ و لاک می پذیرد.
– خوش رنگ و خوش جنس است.

کیفیت و رنگ چوب راش به پای چوب گردو نمی رسد و بیشتر برای کارهای درشت مثل تاج مبل به کار می رود.

چوب گلابی نیز به علت عدم تنوع رنگ و نداشتن قطعه های بزرگ، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

مغارهای منبت کاری و وسایل منبت کاری:

تعریف مغار

مغارها وسایل تیز و برنده ای هستند که معمولاً از سه قسمت دسته، گاه گرفتگی و تیغه تشکیل شده اند.

تیغه ای است فولادی با دسته چوبی یا پلاستیک فشرده که در مقابل ضربه، مقاوم است.

مغارها مهمترین وسیله برای کندن و تراش دادن می باشد.

به طور کلی 4 نوع مغار در منبت کاری استفاده می شود و بقیه مغارها زیر مجموعه ای از این مغار می باشند.

مغار تخت

از این مغار برای کندن زمینه کار، سطوح صاف، خط انداختن خطوط راست و … استفاده می شود

مغار تخت از شماره 1 شروع می شود و حتی می تواند شماره های بعدی آن نیز فرد باشد.

این شماره پهنای تیغه مغار را به میلیمتر نشان می دهد. معمولاً در بازار به مغار تخت باریک نمره 1 مغار کبریتی می گویند.

تیغه مغار تخت از یک طرف صاف و از طرف دیگر دارای پخ می باشد که زاویه ای حدود 25 درجه دارد.

انواع مغارهای تخت به شرح زیر می باشند.

الف- مغار تخت سرکج: مغاری است همانند مغارهای تخت معمولی با این تفاوت که لبه تیغه برنده آن کج می باشد

و برای حالت دادن به گلها و برگها و … استفاده می شود.

ب- مغار تخت نیم باز: مغاری است که لبه تیغه برنده آن حالت گرد می باشد.

ج- مغار تخت قاشقی: مغاری است که طول تیغه آن حالت انحنا دارد و اصطلاحاً به آن قاشقی می گویند

و برای جاهایی که نمی توان از مغار تخت استفاده کرد می باشد.

مغار نیم باز

مغاری است که تیغه آن تخت نیست بلکه کمی حالت نیم گرد دارد.

از این مغار برای جاهایی که حالت انحنای ملایمی دارد استفاده می شود.

مغار نیم باز دارای دو شماره می باشد. مثلاً 8-6 که یک شماره انداز انحناء را نشان می دهد

و شماره دیگر پهنای تیغه می باشد مغار نیم باز قاشقی مغاری است که تیغه آن در طول دارای خمیدگی و انحناء می باشد.

مغار گلویی یا گیلویی

همانند مغار نیم باز می باشد با این تفاوت که گودی و انحنای آن بیشتر می باشد

به طوری که می توان گفت کاملاً نیم دایره می باشد و برای جاهایی که انحنای زیادی دارد از آن استفاده می شود

مانند پیچکها، گلهای گرد، غنچه ها و … این مغار نیز همانند مغار نیم باز دو شماره دارد.

مغار گیلویی قاشقی نیز جزء مغارهای گلویی می باشد.

مغار شفره

نوک تیغه مغار شفره به شکل 7 می باشد که معمولاً در دو اندازه بزرگ و کوچک می باشد

از مغار نمره بزرگ جهت سفت کاری استفاده می شود یعنی جدا کردن خطوط طرح از زمینه و خطوط طرح از یکدیگر

و از مغار کوچکتر جهت کارهای ظریف کاری و خط انداختن و تزئین روی برگها و گلها و … استفاده می شود.

مغار قاشقی شفره نیز وجود دارد که کاربرد زیادی در منبت کاری ندارد.

نوعی دیگر مغار شفره وجود دارد که مقطع آن کاملاً به شکل 7 نیست بلکه کمی انحناء دارد و شبیه U می باشد.

که به آن شفره گلویی می گویند. مغار شفره نیز دو شماره دارد که معمولاً دو شماره مساوی هستند

مثل 5/5 که هر شماره اندازه یک طرف تیغه می باشد مغار شفره گلویی با شفره معمولی این تفاوت را دارد که کف شیار را نیم گرد می کند.

ابزار مورد نیاز منبت

– مغار – گیره – میز منبت – گیره نجاری – سوهان آهنی
– سوهان کاغذی و پارچه ای وآبی – لوازم التحریر – کاغذ روغنی یا پوستی یا کالک
– چکش پلاستیکی یا چوبی – تیز کن برقی – انواع چوب – چسب چوب – قلم موئی
– میخکوب – کمد وسایل – اره – لیسه – دریل – متر
– سنگ نفت – لاستیک – زیر کاری – نفت

 منبع: منبت حائریان